English
Powrót | 
Poprzedni | Następny 
| Strona główna | English |
|
|
|
|
| Powrót | Poprzedni | Następny | |
Zapożyczenia w polskim słownictwie informatycznym Języki narodów, uczestniczących w wymianie naukowej i technicznej, wpływają na siebie. Jest faktem oczywistym, że społeczność rozwinięta pod względem naukowym lub technologicznym intensywniej oddziałuje na drugiego partnera pozostającego z nim w kontakcie. Rezultatem kontaktów między członkami różnych grup językowych są zapożyczenia obcojęzyczne. Co do zapożyczeń, to z ich obecną koniecznością w języku polskim pogodziliśmy się od dawna. Są one skutkiem kulturalnych i cywilizacyjnych związków ze światem – pisał Z. Klemensiewicz. Pomnażanie zasobów słownikowych dla zaspokojenia wciąż przybywających potrzeb życia polskiego w rozmaitych dziedzinach i zakresach jest nieodpartą koniecznością [5]. W tabeli 1 przedstawiono orientacyjną chronologię zapożyczeń w języku polskim (według [10]). Łacina była długo językiem nauki i międzynarodowej wymiany myśli. Wiele prac matematycznych, fizycznych, chemicznych czy medycznych publikowano jeszcze w XVII wieku po łacinie lub w przekładach łacińskich. Gdy w XVI wieku powstawała polska drukowana literatura naukowa przejęła z łaciny słowo algoritmus [12], które później uległo procesowi dalszej adaptacji morfologicznej, przyjmując postać algorytm. Dublety wyrazowe atrybut i własność, relacja i wzgląd były w częstym użyciu w słownictwie reformacji [10]. W okresie renesansu rozpowszechnił się w Polsce język włoski i przetrwał w słownictwie, w architekturze, sztuce, muzyce, wojskowości, ogrodnictwie. Wojny toczone przez Polskę w XVII wieku były przyczyną nasilenia się wpływów wschodnich. Wpływy francuskie objawiły się w szczególności w drugiej połowie XVIII wieku. Z francuskiego przejęliśmy wiele czasowników, wśród nich adresować i rezydować. Przyswoiliśmy sobie m.in. rzeczowniki arbitraż i etykieta, a także jednostki miar i wag [10]. Wiek XIX przyniósł oddziaływanie języków zaborców: niemieckiego i rosyjskiego. Wkrótce po zakończeniu I wojny światowej zaczęły napływać do języka polskiego wyrazy angielskie. Napływ ten jeszcze się wzmocnił po II wojnie światowej, choć zmalał wpływ angielski, a zwiększył się amerykański [4]. Zapożyczenia angielskie znajdujemy w słownictwie naukowym (holizm, laser), w terminologii handlu (dumping, boom), polityce (eskalacja, makkartyzm), turystyki (kemping, weekend), sportu (dżudo, doping), mody (dżinsy, klipsy), muzyki (blues, longplay) itd. Szczególnie silne – każdy informatyk wie o tym najlepiej – jest oddziaływanie w dziedzinie słownictwa informatycznego. Ze względu na genezę, pożyczki językowe dzieli się na wzrokowe i słuchowe oraz bezpośrednie i pośrednie [10]. Różnica pomiędzy pożyczkami wzrokowymi i słuchowymi polega na tym, że pierwsze przenikają za pośrednictwem pisma, a drugie – drogą słuchową – przez bezpośrednie kontakty z językiem – dawcą zapożyczenia. Zapożyczeniami wzrokowymi z angielskiego są m.in. wyrazy: asembler, emulator, interpreter, sorter, terminal. Do zapożyczeń słuchowych należy bajt. Wydaje się, że dzięki dużej liczbie przekazów pisanych, zapożyczenia wzrokowe są częstsze. Jako przykład zapożyczenia pośredniego niech posłuży słowo cyfra, które pochodzi od arabskiego sifr i przez średniowieczne słowo łacińskie cifra zostało przejęte przez polszczyznę. Niekiedy trudno jest ustalić język, z którego bezpośrednio został zapożyczony wyraz. Często wyrazy występujące w kilku językach równocześnie mają wspólne historyczne źródło w językach europejskich najczęściej – łacińskie lub greckie. W tabeli 2 zamieszczono przykłady tego rodzaju. Objawem wpływów języków obcych na polski są kalki, tj. takie zapożyczenia, które zostały ukształtowane na wzór wyrazów obcych, chociaż ich szata językowa wydaje się nam polska. Należą do nich kalki z angielskiego: czas rzeczywisty (real time), podział czasu (time sharing), przerwanie wektorowe (vectored interrupt), punkt kontrolny (checkpoint), skok warunkowy (conditional jump), system programowania (programming system), wyszukiwanie informacji (information retrieval), złożoność obliczeniowa (computational complexity). Wpływ języków obcych na polski objawia się też przez nadawanie wyrazom nowych odcieni znaczeniowych pod wpływem ich obcych odpowiedników. Nowe znaczenia zyskały słowa: adres, akumulator, etykieta, generator, monitor, patia, prolog, rozkaz, segment, separator, skok i inne. Jednocześnie są w użyciu dublety. Ten sam dysygnat oznaczają brama i port, program tłumaczący i translator, separator i znak rozdzielający, maszyna cyfrowa i komputer. Słowo komputer pochodzi od łacińskiego computare (liczyć) i w XVII wieku przez francuskie compter zostało przejęte przez angielski [9]. Długa była droga do zadomowienia się tego słowa w języku polskim. Najpierw używano (por. [8]) nazwy pomoc obliczeniowa, później aparat matematyczny, mózg elektronowy, maszyna matematyczna, elektroniczna maszyna obliczeniowa, elektroniczna maszyna cyfrowa i maszyna cyfrowa. Natomiast bardzo łatwo przyjęło się słowo informatyka. Pochodzi ono od francuskiego informatique. Neologizm ten utworzono z dwu słów: information (informacja) i automatique (automatyka, automatyczny) [3], a pierwsze jego użycie zarejestrowano w 1962 roku [7], Akademia Francuska w komunikacie z 6 kwietnia 1967 roku zawarła następującą definicję: Informatyka – nauka o racjonalnym przetwarzaniu, szczególnie przez maszynę, automatyczną, informacji traktowanej jako nośnik wiadomości i podstawa komunikowania się w dziedzinach technicznych, ekonomicznych i społecznych [2]. W RFN słowo Informatik zostało po raz pierwszy użyte w 1968 roku w znaczeniu jak francuskie informatique [1]. Przedtem jednak – jak informuje H. Zemanek (por. [6]) – zastrzeżono je w nazwie firmy INFORMATIK-WERKE. Upadek firmy pozwolił mu zająć miejsce w niemieckim słownictwie naukowym. Z całą odpowiedzialnością mogę stwierdzić, że słowo informatyka zabrzmiało w Polsce po raz pierwszy ex cathedra w październiku 1968 roku – zaświadcza W. M. Turski [13]. Użył go R. Marczyński na Ogólnokrajowym Sympozjum: Naukowe Problemy Maszyn Matematycznych, w Zakopanem, w dniach 20-26.10.1968 r.: “(...) uświadomienie sobie istnienia odrębnej nauki obejmującej maszyny matematyczne, maszynową technikę obliczeniową i przetwarzanie informacji, określenie jej obszaru i powiązań z innymi naukami, a takie potrzeba krótkiej i jasnej nazwy – jest dzisiaj w Polsce nakazem społecznym. Wydaje mi się, że najodpowiedniejszą nazwą dla tej dziedziny w języku polskim jest INFORMATYKA (...)” [8]. Skutecznie wprowadzono do obiegu naukowego odpowiednik łaciński stosowany – na przykład – w tytułach takich czasopism naukowych, jak: Acta Informatica (1972 r.) i Fundamenta Informaticae (1977 r.). Warto też zwrócić uwagę na to, że w niektórych językach zakres znaczeniowy odpowiedników graficznych słowa informatyka jest inny niż w języku polskim, francuskim czy niemieckim. W rosyjskim информатика oznacza informację naukowo-techniczną. Podobne znaczenie ma wyraz amerykański informatics, wyrażający to samo co information science, czyli “gromadzenie, klasyfikację, przechowywanie i rozpowszechnianie zapisanej wiedzy (...)” [14]. Były próby – nie uwieńczone powodzeniem – rozszerzenia znaczenia polskiego słowa informatyka przez objęcie nim także informacji naukowo-technicznej (por. Maszyny Matematyczne, nr 3. 1969, s. 26). Znalazło to wyraz w suplemencie do Wielkiej Encyklopedii Powszechnej PWN (1970), gdzie informatyka jest nazwą zbiorczą dwu neologizmów: infotroniki, dyscypliny mającej obejmować zastosowania komputerów oraz informatoryki, zajmującej się “teorią informacji naukowej, technicznej i ekonomicznej”. Język jest tworem społecznym i nie rozwija się w izolacji, lecz w ścisłym powiązaniu z rozwojem nauki, kultury i cywilizacji. Nawet w tak odizolowanym języku jak chiński przyjęły się m.in. słowa algol i bit [11]. Społeczność, mówiąca swym językiem narodowym stanowi rodzaj filtru, który pewne barbaryzmy przepuszcza, inne eliminuje. A że nie ma możliwości wyeliminowania nawet najbardziej dziwacznych zapożyczeń, niech zaświadczy francuskie słowo vasistas (lufcik, okienko), wywodzące się z niemieckiego was ist das? Tabela 1. Chronologia zapożyczeń w języku polskim
Tabela 2. Przykłady internacjonalizmów o źródłosłowach łacińskich
LITERATURA Źródło: “Informatyka,” nr 5/1986, str. 27-28 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Poprzedni | Następny | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Strona dodana 10 maja 2003 roku. Copyright © 2002-2005 Marcin Wichary |
Kontakt | Mapa serwisu |